Στη Σμύρνη, σε εφημερίδες της πόλης αναφέρονται στο διάστημα 1890-1893 ποδοσφαιρικοί αγώνες των μελών του μουσικογυμναστικού σωματείου Ορφεύς Σμύρνης μεταξύ τους, με ομάδες ναυτών σε ξένα εμπορικά και πολεμικά πλοία και με συλλόγους αλλοδαπών κατοίκων (Football Club Smyrna, Bournobat JAA).
Το άθλημα στη Σμύρνη έφεραν Άγγλοι, οι οποίοι διέμεναν κυρίως στη συνοικία του Μπουρνόβα.
Εκεί δημιούργησαν γήπεδο, όπου έως το 1904 διεξάγονταν οι διεθνούς εμβέλειας Πανιώνιοι Αγώνες και αποτέλεσε έδρα της Bournobat Juniors Athletic Association of Smyrna, αγγλικής ένωσης με αρκετούς Έλληνες αθλητές.
Από αυτούς, στο ποδόσφαιρο ξεχώριζαν οι: Αγγελόπουλος, Αναγνωστόπουλος, Αργυρίου, Γριμάνης, Καλομοίρης, Καραράς, Κεντρωτής, Κόγκος, Κούτελης, Μεγαρίδης, Παστουρμαντζής και Περώνης.
Η JAA διασπάστηκε το 1908 σε δύο μέρη και το ένα εντάχθηκε στον προϋπάρχοντα (ίδρ. 1900 περίπου) Ερμή, ενώ το άλλο σχημάτισε το βραχύβιο Θησέα Μπουρνόβα.
Το 1895 συγκροτήθηκε η πρώτη οργανωμένη ποδοσφαιρική ομάδα του σωματείου Γυμνάσιον Σμύρνης, το οποίο επανενώθηκε με τον Ορφέα τον Οκτώβριο του 1898 (πενταετία μετά την αρχική του αποχώρηση), υπό τη νέα ονομασία Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης. Παίκτες του τελευταίου επιλέχθηκαν στην αντιπροσωπευτική μικτή της Σμύρνης για τους Μεσοολυμπιακούς Αγώνες των Αθηνών το 1906, όπου και κατέλαβαν τη 2η θέση επί τεσσάρων ομάδων.
Πάντως, κορμός εκείνης της αποστολής υπήρξαν οι ποδοσφαιριστές της Bournobat JAA.
Το επόμενο διάστημα ο Πανιώνιος πήρε τα ποδοσφαιρικά σκήπτρα της πόλης.
Ως εκπρόσωπός της επίσης, στις 2 Μαρτίου 1908 νίκησε με 3-1 (ημίχρ. 1-1) τη μικτή Αθηνών-Πειραιώς (από παίκτες των Εθνικού ΓΣ Αθηνών, Πανελλήνιου ΓΣ και Πειραϊκού Συνδέσμου) σε φιλικό αγώνα που διεξήχθη στο Ποδηλατοδρόμιο του Νέου Φαλήρου, παρουσία του διαδόχου τότε Κωνσταντίνου και μελών της ελληνικής βασιλικής οικογένειας.
Ο Πανιώνιος αγωνίστηκε με “κατερύθρους μπλούζας και λευκά πανταλόνια” και την ακόλουθη σύνθεση κατά την ορολογία της εποχής:
τέρμα: Κ. Μαλκότσης
οπισθοφύλακες: Α. Μωραϊτίνης, Κ. ή Ν. Λάσκαρις (αρχηγός)
μέσοι: Ν. Νικολαΐδης, Χ. Βεντιρόζος, Ι. Χριστιανούδης
εμπροσθοφύλακες: Δ. Λάσκαρις, Κ. Βύζιος, Γ. Νικολαΐδης, Ν. Απέργης και Θεμ. Κωνσταντινίδης.
Στα τέλη του 1909 ο Πανιώνιος έδωσε τρεις αγώνες στην Αθήνα, αμέσως μετά τη λήξη του 2ου πρωταθλήματος ποδοσφαίρου που είχε διοργανώσει ο ΣΕΓΑΣ.
Ο Πανιώνιος νίκησε με 5-3 τον πρόσφατο τότε πρωταθλητή Ελλάδος «Πανελλήνιο Ποδοσφαιρικό Όμιλο» -τον μετέπειτα Παναθηναϊκό-, ήρθε ισόπαλος 1-1 με τη Μικτή Πειραιά και ηττήθηκε με 2-3 από τη Μικτή Αθηνών.
Είναι γνωστό πως ο Πανιώνιος και οι άλλες ομάδες της Σμύρνης (Απόλλων, Αρμενική, Μπουρνόβας, Πέλοψ Μελαντίας, Μακάμπι, Αλτάι (τουρκική), Ευαγγελική Σχολή, Σχολή Μπάρξερ) διοργάνωναν τουρνουά και κάποιο υποτυπώδες πρωτάθλημα.
Σώζονται φωτογραφίες από αγώνες του Πανιωνίου στο στάδιό του.
Αναφέρεται, ότι το 1910 το Κύπελλο Πανιωνίου κατέκτησε η Σχολή Μπάρξερ.
Το 1911 ο Πανιώνιος έχασε το πρωτάθλημα από την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και το 1922 από τον Απόλλωνα.
Όμως, κατέκτησε την πρώτη θέση το 1913-1914, όπως φαίνεται σε μια φωτογραφία με κύπελλο, στην οποία διακρίνονται οι παίκτες:
Χ. Βεντιρόζος, Μαγγανιώτης, Θ. Δημητρίου, Αντ. Πατιάδης και Σ. Δεσποτόπουλος.
Την ισχύ της ομάδας αυτής αποδεικνύει και το γεγονός ότι το 1914 στην ενδεκάδα της Μικτής Σμύρνης συμμετείχαν οκτώ παίκτες του Πανιωνίου.
Προπονητής της ομάδας, από το 1909 τουλάχιστον, ήταν ο γυμναστής Σοφ. Μάγνης.
Το 1920 στην Εθνική ομάδα που συγκροτήθηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αμβέρσας, συμμετείχαν οι εξής τρεις ποδοσφαιριστές του Πανιωνίου:
Αντώνιος Φωτιάδης (τερματοφύλακας), Θεόδωρος Δημητρίου (ο Μπέμπης ή Μπίμπος, αριστερός ακραίος επιθετικός) και ο αναπληρωματικός Σωτήριος Δεσποτόπουλος (μέσος).
Αντιμετώπισαν τη Σουηδία στις 28 Αυγούστου 1920, σε έναν αγώνα ο οποίος θεωρείται από τη Διεθνή Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία FIFA ως ο πρώτος της εθνικής Ελλάδας (και μοναδικός επίσημος πριν τη δημιουργία της ΕΠΟ το 1926).
Άμαθοι σε γήπεδο με χόρτο, οι παίκτες ταλαιπωρήθηκαν και στο 8ο μόλις λεπτό έμειναν 10 λόγω τραυματισμού του Καλούδη, για να ηττηθούν τελικά 0-9 (ημίχρ. 0-6).
Η ίδια αποστολή κατά την επιστροφή της από την Αμβέρσα μέσω Άμστερνταμ-Παρισίων-Μασσαλίας, έδωσε φιλικό παιχνίδι με τοπικό σύλλογο της ολλανδικής πόλης και γνώρισε εκ νέου την ήττα με 2-4.
Η τελευταία αυτή σύνθεση της Εθνικής δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί, αλλά σίγουρα μετείχαν κάποιοι από τους προαναφερθέντες ποδοσφαιριστές του Πανιωνίου.
Το 1921, παίκτες της ομάδας στελέχωσαν τη μικτή Σμύρνης για τη σπουδαία συνάντηση Νέας Ελλάδος-Παλαιάς Ελλάδος στο στάδιο του Πανιωνίου, όπου παρουσία 7.500 θεατών, του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου, στρατιωτικών και πολιτικών αρχών της πόλης, η μικτή Αθηνών/Πειραιώς νίκησε 4-2.
Ο σύλλογος το 1922 αδυνατεί να πάρει μέρος στο πασχαλινό τουρνουά της Ποδοσφαιρικής Ενώσεως Αθηνών-Πειραιώς, διότι πολλοί ποδοσφαιριστές του ήταν στρατευμένοι.
Παρά την καταστροφή και τον ξεριζωμό από τη Σμύρνη, ο Πανιώνιος ανασυγκρότησε σχετικά γρήγορα και με επιτυχία την ποδοσφαιρική ομάδα του.
Ήδη στο πρώτο Δ.Σ. της προσφυγιάς, που συγκροτήθηκε στις 20 Νοεμβρίου 1922, ορίστηκαν ως έφοροι ποδοσφαίρου οι Δ. Αγγελομάτης και Σ. Γροσομανίδης. Στις 15 Ιανουαρίου 1923 η ποδοσφαιρική ομάδα του συλλόγου έκανε την παρθενική της εμφάνιση στο Γ΄ πρωτάθλημα Ε.Π.Σ. Αθηνών-Πειραιώς 1922-1923 εναντίον του Παναθηναϊκού:
“Σήμερον εν τω Ποδηλατοδρομίω του Ν. Φαλήρου πρώτη εμφάνισις των σμυρναϊκών ποδοσφαιρικών σωματείων εις επισήμους αγώνας.
Ώρα 2 1/4 μ.μ. Πανιώνιος Γυμναστ. Σύλλογος εναντίον Παναθηναϊκού Αγωνιστικού και Ποδοσφαιρικού Ομίλου.”.
Ο σύλλογος κατέλαβε τη 2η θέση στο Γ΄ και την 3η στο Δ΄ Πρωτάθλημα Αθηνών-Πειραιώς της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών-Πειραιώς.
Στο Γ΄ πρωτάθλημα ΕΠΣΑΠ (1923) έφερε τα εξής αποτελέσματα στον προκριματικό όμιλο: με Κονκόρντια 9-1, με Ο.Φ. Πειραιά 2-1, με Πειραϊκή Ένωση 2-1, με Παναθηναϊκό 0-2 (ισόβαθμος στην κορυφή με τους δύο τελευταίους – προκρίθηκαν οι τρεις τους) και στην τελική φάση: με Πειραϊκό Σύνδεσμο 3-4, με Πειραϊκή Ένωση 0-0, με Παναθηναϊκό 2-0, με Απόλλωνα 1-0 (2ος με 5 β., 6-4 τερμ., πίσω από τον Πειραϊκό Σύνδεσμο).
Στο Δ΄ πρωτάθλημα ΕΠΣΑΠ (1924) έφερε τα εξής αποτελέσματα: με Αθηναϊκό 7-1, με Παναθηναϊκό 1-0, με Ο.Φ. Πειραιά 0-1, με Απόλλωνα 1-0, με Α.Π.Σ. Πειραιά 0-1, με Γουδί 4-2 (3ος με 10 β., 14-5 τερμ., πίσω από τον Α.Π.Σ. Πειραιά και τον Ο.Φ. Πειραιά που είχαν από 11 βαθμούς).
Το 1924, όταν ιδρύθηκε η Ένωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών (ΕΠΣΑ), ο Πανιώνιος υπήρξε το 5ο χρονικά μέλος που εγγράφηκε σε αυτήν, ενώ τον Νοέμβριο του 1926 ο σύλλογος ήταν ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας (ΕΠΟ).
Την περίοδο 1923-24 αγωνίστηκε στο Α΄ πρωτάθλημα της ΕΠΣ Αθηνών.
Νίκησε τον Μίλωνα (2-0), αλλά ηττήθηκε από τον Απόλλωνα (0-1).
Τερμάτισε στην 4η θέση της τελικής κατάταξης αλλά την επόμενη περίοδο 1924-25 δεν πήρε μέρος λόγω της προσωρινής διαγραφής του από την ΕΠΣΑ μεταξύ Οκτωβρίου 1924 και μέσων 1925.
Σημαντικοί ποδοσφαιριστές του την εποχή εκείνη και ως το 1930 ήταν οι: Γροσομανίδης, Νικολαΐδης, Δαπέρης και αδελφοί Αμπετιάν. Επίσης, συμμετείχαν οι:
Πανάς, Πανταζίδης, Μανιατόπουλος, Κριτίας, Χαϊδεμένος, Βουδόπουλος, Ελευθερίου, Παπάζογλου, Οικονομίδης, Λεώνης, Ψαλτόπουλος και Αχαρονιάν.
Τα επόμενα χρόνια η ποδοσφαιρική ομάδα αδυνάτισε, καθώς ο σύλλογος δεν είχε γήπεδο και στεγαζόταν σε ένα γραφείο στο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Ως ποδοσφαιρική έδρα χρησιμοποιούσε το γυμναστήριο του Πανελληνίου και αργότερα το γήπεδο Λεωφόρου Αλεξάνδρας.
Έτσι δεν σημείωσε κάποιες επιτυχίες, ούτε ανέβηκε κατηγορία.
Το 1925 αναφέρεται μόλις ένας φιλικός αγώνας με τον Αθηναϊκό (2-1), ενώ είναι χαρακτηριστικό πως τον Απρίλιο του 1925 δεν έδωσε ούτε έναν ποδοσφαιριστή στη “Μικτή Σμύρνης”, η οποία συγκροτήθηκε από τον Απόλλωνα και την Ένωση Αρμενίων για να αντιμετωπίσει μια μικτή σερβική ομάδα που έδινε φιλικούς αγώνες στην Αθήνα.
Τον Ιούλιο του 1925 ξεκίνησε μια προσπάθεια ανασύστασης της ποδοσφαιρικής ομάδας και την περίοδο 1925-26 αγωνίστηκε στη Β΄ κατηγορία. Είχε πολύ μέτριες επιδόσεις, κάποιες φορές δεν κατέβηκε στους αγώνες (π.χ. στον αγώνα με την “Ελληνορωσική” στις 16/5/1926) και τελικά υποβιβάστηκε στη Γ΄ κατηγορία το 1932-33.
Την περίοδο 1927-28 στη διαμάχη της ΕΠΟ και της ΕΠΣΑ με το ΠΟΚ πήρε το μέρος της ομοσπονδίας.
Την περίοδο 1933-34 μετείχε στην κλήρωση του πρωταθλήματος ΕΠΣΑ στη Γ΄ κατηγορία αλλά είναι άγνωστο αν μετείχε. Η έλλειψη γηπέδου αποθάρρυνε τους νέους ποδοσφαιριστές να έρθουν στο σύλλογο κι έτσι η ποδοσφαιρική ομάδα ουσιαστικά διαλύθηκε. Οι εναπομείναντες παίκτες εντάχθηκαν στην Πράσινη Θύελλα, που είχε ως έδρα το γήπεδο της Λεύκας κοντά στον Άγ. Παντελεήμονα Ιλισού.
Φιλικοί αγώνες
Παρά το ότι δεν είχε δυνατή ομάδα, η φήμη του συλλόγου μεταξύ των προσφυγικών πληθυσμών ήταν πολύ μεγάλη και συχνά προσκαλείτο για φιλικούς αγώνες σε επαρχιακές πόλεις με έντονο προσφυγικό στοιχείο.
Την περίοδο των εορτών 1928-29 μετέβη στη Λέσβο, όπου συνέτριψε τον Παλλεσβιακό με 6-1 και τον Άρη Μυτιλήνης με 6-0, γνωρίζοντας την αποθέωση από τους φιλάθλους του νησιού, πολλοί από τους οποίους ήταν μικρασιάτες ή είχαν ζήσει στη Μικρασία και στη Σμύρνη.
Στις 2 Φεβρουαρίου 1929, με την ευκαιρία της εορτής της Υπαπαντής, μετέβη στην Καλαμάτα, όπου συνέτριψε τον Απόλλωνα Καλαμάτας με 7-2 και τον Εθνικό Καλαμάτας με 9-1.
Στον αγώνα με τον Απόλλωνα, που ήταν ο πρώτος αθηναϊκής ομάδας στην Καλαμάτα, ο Πανιώνιος χρησιμοποίησε τους εξής παίκτες:
τερμ.: Χαρατζόπουλος, αμυντικοί: Καλλιγάς, Γκίλης (που χαρακτηρίζεται “γηραιός”), μέσοι: Τσίκαλης, Παπούλιας, Παπάζογλου, κυνηγοί: Καμπαζής, Ρεντίφης, Δεληγιάννης, Νικολάου, Γρηγορίου.
Στον δεύτερο αγώνα με τον Εθνικό Κ., τον σύλλογο ενίσχυσαν ο αρχηγός του Νικολαΐδης και ο Βαβαλίδης, που μετέβησαν από την Αθήνα.
Στις 16 Μαρτίου 1930 αγωνίστηκε στην Κόρινθο με τον τοπικό Αχιλλέα σε “αγώνα ρεβάνς”.
Το Δεκέμβριο του 1930, σε φιλικό αγώνα ηττήθηκε με 7-3 από τον Παλλεσβιακό στη Μυτιλήνη, ένα αποτέλεσμα που δείχνει πόσο είχε αποδυναμωθεί η ομάδα.
Είναι χαρακτηριστικό πως στη συνέχεια δεν αναφέρεται ούτε μία νίκη της ομάδας, έστω και σε φιλικό.
Νέα Σμύρνη (1940)
Το 1940, εν όψει της δημιουργίας του γηπέδου Ν. Σμύρνης οι παίκτες της Πράσινης Θύελλας αποφάσισαν ομαδικά να ενταχθούν στον Πανιώνιο.
Έτσι δημιουργήθηκε πάλι η ποδοσφαιρική ομάδα του Πανιωνίου. Τη νέα ομάδα αποτέλεσαν οι:
Βαζαίος, Μπουμπής, Λέκκας, Χριστάκης, Σκιαδάς, Ζαρκάδης, Βενετσάνος, Κωτσόβολος, Ηλιάδης, Χαροκόπος και Βασίλης Στάικος.
Όμως, πριν καλά-καλά προλάβει να ανασυσταθεί, η ομάδα περιήλθε σε απραξία λόγω του πολέμου.
Πρόλαβε να δώσει μόλις έναν φιλικό αγώνα με την Α.Ε. Καλλιθέας (2-0) στις 20 Οκτωβρίου 1940.
Μια βδομάδα αργότερα ξεκίνησε ο πόλεμος.
Στη διάρκεια της κατοχής ελάχιστη ποδοσφαιρική δραστηριότητα υπήρξε.
Όμως η ομάδα επιβίωσε χάρη στις προσπάθειες του Γ. Ρουσόπουλου.
Μετά την κατοχή μια αξιόλογη φουρνιά ποδοσφαιριστών πλαισίωσαν το σωματείο και του χάρισαν επιτυχίες.
Από το 1945 ως το 1959 που συστάθηκε η Α΄ Εθνική κατηγορία, ο Πανιώνιος συμμετείχε κανονικά στο πρωτάθλημα Αθηνών, το οποίο κατέκτησε το 1951.
Έξι φορές προκρίθηκε στο πανελλήνιο πρωτάθλημα, στο οποίο τερμάτισε 2ος το 1951.
Το επόμενο έτος έφτασε στον τελικό του Κυπέλλου Ελλάδος αποκλείοντας τους: Απόλλωνα Αθ. (2-1 εκτός), Εθνικό Π. (2-2, 3-2) και Δόξα Δράμας (2-1, 2-1).
Στον τελικό έχασε από ατυχία από τον Ολυμπιακό.
Ενώ προηγείτο με 2-1, ισοφαρίστηκε στο 90΄ και έχασε με 2-0 στον επαναληπτικό.
Τα επόμενα χρόνια έφτασε άλλες τρεις φορές μέχρι τα ημιτελικά του κυπέλλου.
Την περίοδο αυτή στην ομάδα αγωνίζονταν οι:
Πεντζαρόπουλος, Νώντας Κασάπογλου, Κερδεμελίδης, Ι. Ζαρκάδης, Παυλίδης, Βασίλης Στάικος, Σκορδίλης, Νεστορίδης, Τσολιάς, Ν. Ζαρκάδης, Κώστας Σωτηριάδης (Κωστάρας), Αδάμ Τσουχνικάς, Θανάσης Σαραβάκος, Αναστάσιος Μυλωνάκης, Κων. Κωνσταντινίδης, Χρονόπουλος κλπ.
Την περίοδο 1959-60 ο Πανιώνιος ήταν η μία από τις τέσσερις αθηναϊκές ομάδες που συγκρότησαν τις 16 της Α΄ Εθνικής κατηγορίας.
Στο πρώτο πρωτάθλημα Α΄ Εθνικης Κατηγορίας αγωνίστηκαν οι:
Κώστας Βαλλιάνος (τερμ.), Γιάννης και Γεώργιος Γιαννακόπουλος (αδέλφια), Κώστας Γεωργόπουλος, Παναγιώτης Ερμείδης, Κυριάκος Καζαντζίδης, Γρηγόρης Καψής, Γιώργος Κοσμόπουλος, Στάθης Μαυρίδης, Στέλιος Μπραουδάκης, Γιώργος και Παναγιώτης (Τάκης) Παπουλίδης (αδέλφια), Θανάσης Σαραβάκος, Στέλιος Σώχος (τερμ.), Στάθης Χάιτας, Θανάσης Χρήστου και Αδάμ Χρονόπουλος.
Η δεκαετία του ’60 ήταν από τις πιο πετυχημένες του συλλόγου.
Με λιγοστές εξαιρέσεις τερμάτισε σχεδόν πάντα στην πρώτη εξάδα του πρωταθλήματος και έφθασε δύο φορές στον τελικό του κυπέλλου.
Το 1960-61 απέκλεισε τους: Ατλαντίδα Χανίων (2-0 εκτός), Ηρακλή Καβάλας (3-0 εντός), Παναθηναϊκό (2-1 εντός) και Ηρακλή (1-0 εκτός) αλλά έχασε στον τελικό από τον Ολυμπιακό (3-0). Την ομάδα συγκροτούσαν οι: Σώχος, Καψής, Παπουλίδης, Θανάσης Χρήστου, Αναστάσιος Μυλωνάκης, Μαυρίδης, Γ. Γιαννακόπουλος, Χάιτας, Σαραβάκος, Αθανασούλας, Ι. Γιαννακόπουλος, Χρονόπουλος, Μπραουδάκης.
Το 1966-67 απέκλεισε τους: ΟΦΗ (2-2, κλήρωση) και Πανελευσινιακό (3-0) αλλά έχασε στον τελικό από τον Παναθηναϊκό (1-0). Την ομάδα συγκροτούσαν οι: Κουρκουβέλας, Κώστας Καραγιαννόπουλος, Σκρέκης, Ηλίας Χατζηβασιλείου, Νέγρης, Καζαντζίδης, Κυριαζής,Θ. Ιντζόγλου, Χάιτας, Αχιλλέας Αθανασούλας, Γ. Δέδες, Ανέστης Κόλλιας.
Το 1968 πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος αναδεικνύεται ο Θ. Ιντζόγλου με 24 γκολ.
Το 1968-69 έφτασε ξανά μέχρι τα ημιτελικά του κυπέλλου.
Το 1969-70 συμμετείχε για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκή διοργάνωση, στο Κύπελλο Διεθνών Εκθέσεων, όπου αποκλείστηκε από τη Χάνσα Ρόστοκ (0-3, 2-0).
