Το ποδόσφαιρο, το οποίο αναπτύχθηκε ραγδαία ειδικά στην Κωνσταντινούπολη, θα άρχιζε να σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό για τους Τούρκους της Σμύρνης με την Karşıyaka Club το 1912 και την Altay Club που ιδρύθηκε το 1914.
Μέχρι αυτές τις ημερομηνίες, μόνο οι ομάδες που αποτελούσαν Έλληνες, Αρμένιοι, Άγγλοι και Ιταλοί αναφέρονταν στους αθλητικούς αγώνες στην Σμύρνη, ενώ οι Τούρκοι ήταν ικανοποιημένοι με το να είναι θεατές στο πλάι του γηπέδου.
Ανάμεσα στις πιο σημαντικές ομάδες στην Σμύρνη στις αρχές του αιώνα…
Pelops, Panionios, Apollon, İskos, Karavokiri, Lesbos, Vanderers, Apetyan, Scholl, Evangelidis, American College Team και Garibaldi.
Η Σμύρνη πριν από την Καταστροφή το 1922 δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Ο πολιτισμός και ο αθλητισμός βρισκόταν σε άνθηση και το επίπεδο ζωής ήταν ιδιαίτερα υψηλό.
Στο ποδόσφαιρο, που άρχισε να κερδίζει έδαφος την τελευταία δεκαετία στο ενδιαφέρον του κόσμου, κυριαρχούσε ο Απόλλων.
Ο Απόλλων απέκτησε ποδοσφαιρικό τμήμα το 1912 και οι επιτυχίες άρχισαν να έρχονται από το 1916.
Οι «κυανόλευκοι», έχοντας επιλέξει αυτά χρώματα για να δείξουν την άμεση σύνδεση με τη μητέρα Ελλάδα, κατέκτησαν πέντε αλλεπάλληλα πρωταθλήματα Σμύρνης: 1917, 1918, 1919, 1920, 1922.
Το πρωτάθλημα Σμύρνης διεξαγόταν υπό την αιγίδα του ΣΕΓΑΣ, δηλαδή της μοναδικής επίσημης αθλητικής αρχής που υπήρχε στην Ελλάδα. Το τελευταίο πρωτάθλημα διεξήχθη από τις 19 Δεκεμβρίου 1921 έως τις 27 Φεβρουαρίου 1922, ημέρα του μεγάλου τελικού, ανάμεσα στον Απόλλωνα και την Αρμενική Λέσχη Κυνηγών.
Οι «κυανόλευκοι» επικράτησαν 3-1 και χιλιάδες Απολλωνιστές γιόρτασαν την μεγάλη επιτυχία, που έμελλε να είναι και η τελευταία πριν από την μικρασιατική καταστροφή.
Ο τελικός διεξήχθη στο γήπεδο του Πανιωνίου, παρουσία 5.000 θεατών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος.
Την ομάδα του Απόλλωνα του 1922 αποτελούσαν οι: Καίσαρης, Κουγιουντόγλου, Τσαρλς, Ταλούμης, Μαυρομμάτης (Χαραλαμπάκης), Χρυσούλης, Καμπουρόπουλος, Σάμιος, Παπαγιάννης, Γώττης, Γκίλης, Αλεβιζάκης, Ντομένικο, Βίγλατσης, Ζαλούμης, Κιμητσόπουλος, Μαγουλάς, Μαρσέλλος και οι τερματοφύλακες Φωτιάδης (βασικός) και Ζεϊμπέκης (αναπληρωματικός).Δύο από αυτούς, ο Μαρσέλλος και ο Χρυσούλης, πιάστηκαν αιχμάλωτοι και έμειναν για πάντα στην ιωνική γη.
Στη Σμύρνη παρέμειναν ως αιχμάλωτοι οι Α. και Γ. Κύρου, μέλη του συμβουλίου του Απόλλωνα, καθώς και ο πρωταθλητής στίβου Κροίσος Πέρσης, τα ίχνη των οποίων από τότε έχουν χαθεί.
Από τα τέλη του Αυγούστου του 1922 και τους μήνες που ακολούθησαν, ορδές προσφύγων από τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία έφτασαν στην Ελλάδα.
Παρά την ταλαιπωρία και την κακουχία, γρήγορα ο Απόλλων, έχοντας τρεις δεκαετίες ζωής και αθλητικής παρουσίας, δραστηριοποιήθηκε άμεσα στην Αθήνα.
Υπό την προεδρία του ιατρού, βουλευτή Πειραιώς και πρώην υπουργού Δημήτρη Μαρσέλλου, ο Απόλλων ξεκίνησε τη νέα σελίδα στην ιστορία του.
Αρχικά οι προπονήσεις γίνονταν στους στύλους του Ολυμπίου Διός, αλλά το 1923 βρέθηκε ένας χώρος στην περιοχή του Ρουφ, τον οποίο νοίκιασε ο Απόλλων και δημιούργησε με πολλές δυσκολίες ένα γήπεδο.
Αργότερα, ο Απόλλων μετακόμισε στη Ριζούπολη και έκτοτε συνεχίζει να γράφει ιστορία στο ελληνικό ποδόσφαιρο, χωρίς να λείπουν οι ατυχίες, τα εμπόδια και οι δυσκολίες.
Ποτέ όμως δεν ξεχνούν οι «κυανόλευκοι» τη ρίζα τους, γι’ αυτό η ομάδα έχει μετονομαστεί σε Απόλλων Σμύρνης, κρατώντας γερά τη μνήμη της γενέθλιας γης.
Σοφία Λυσιόβα
Με πληροφορίες από το apollongs.gr και το βιβλίο «Γ.Σ. ΑΠΟΛΛΩΝ ΣΜΥΡΝΗΣ 1891-2011, Μία ομάδα – Δύο πατρίδες – Τρεις αιώνες, 120 χρόνια Αθλητισμός και Πολιτισμός», εκδ. Περιφέρεια Αττικής, Αθήνα 2012. pontos news
1890 Σμύρνη. Ίδρυση του Συλλόγου «ΟΡΦΕΥΣ» με σκοπό την καλλιέργεια μουσικής και σωματικής αγωγής των μελών του.
1893 Από τα μέλη του «ΟΡΦΕΑ» που ήθελαν ο σύλλογος να ασχολείται κυρίως με τον αθλητισμό, ιδρύεται ο νέος Σύλλογος με το όνομα «ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ» με σκοπό την ανάπτυξη και διάδοση του Γυμναστικού αθλήματος.
Ο Σύλλογος αυτός διοργανώνει αθλητικούς αγώνες που τους αποκαλεί «ΔΗΜΟΣΙΟΥΣ» οι δημοσιογράφοι όμως της Σμύρνης τους ονόμασαν από τότε «ΠΑΝΙΩΝΙΟΥΣ».
Οι «ΠΑΝΙΩΝΙΟΙ ΑΓΩΝΕΣ» τελέσθηκαν 19 φορές από το 1896 μέχρι το 1922.
1896 Εμφάνιση των πρώτων «ΠΑΝΙΩΝΙΩΝ ΑΓΩΝΩΝ»
Ο Σύλλογος έχει ενεργή συμμετοχή στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες.
1898 Οι Σύλλογοι «ΟΡΦΕΥΣ» και «ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ» ενώνονται και φτιάχνουν ένα ενιαίο Σύλλογο με τον τίτλο «ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ».
1901 Ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης καθιερώνει τους πρώτους «Σχολικούς αγώνες» και δίνει ώθηση στην πολιτεία να κάνει το μάθημα της Γυμναστικής υποχρεωτικό στα σχολεία. O ι αγώνες αυτοί συνεχίστηκαν μέχρι το 1922 χωρίς να ανασταλούν ούτε κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914 – 1918).
1902 Ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης ιδρύει την πρώτη σχολή γυμναστών. Από όλη την Ελλάδα οι εφορίες των σχολείων στέλνουν δασκάλους και δασκάλες στη Σχολή για την εκμάθηση της Σουηδικής Γυμναστικής.
1904 Το Α΄ Πανελλήνιο εκπαιδευτικό Συνέδριο που συνήλθε στην Αθήνα απένειμε το Χρυσό Μετάλλιο και Δίπλωμα Τιμής στον Π.Γ.Σ.Σ. για την συμβολή του στην αθλητική διαπαιδαγώγηση.
1913 Ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ Γ.Σ.Σ. δημιούργησε την πρώτη ομάδα Βόλεϊ και εισήγαγε το άθλημα της Πετοσφαίρισης στον Ελλαδικό χώρο.
1919 Ταυτόχρονα με την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ Γ.Σ.Σ. δημιούργησε ομάδα μπάσκετ και οργάνωσε Πρωτάθλημα στην Σμύρνη.
1922 Με την καταστροφή της Σμύρνης από τους Τούρκους ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης μεταφέρεται στην Αττική, όπου του παραχωρήθηκε ένα δωμάτιο στα αποδυτήρια του Παναθηναϊκού σταδίου.
Από εκεί αρχίζει η ανασυγκρότηση και ανασύσταση όλων των Τμημάτων του Συλλόγου.
Όλα ανθούσαν στη Σμύρνη στις αρχές του 20ού αιώνα, με την πόλη να βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτιστικής και αθλητικής ανάπτυξης. Ένα από τα πιο μεγάλα και επιβλητικά σωματεία της ήταν ο Πανιώνιος, αποτελώντας φορέα πολιτισμού και αθλητισμού.
Λίγο πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, ο σύλλογος διοργάνωνε τους «Πανιώνιους Αγώνες», ενώ καθιέρωσε και τους σχολικούς αγώνες.
Η ομάδα ποδοσφαίρου συμμετείχε στο πρωτάθλημα Σμύρνης, ενώ νεαροί αθλητές στελέχωναν τη μεικτή Σμύρνης που έπαιρνε μέρος σε αγώνες και στην κυρίως Ελλάδα.
Το γήπεδο του Πανιωνίου στη Σμύρνη κατασκευάστηκε με ενέργειες του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου, ο οποίος ήταν επίτιμος πρόεδρος του συλλόγου και υποστηρικτής του αθλητισμού.
Το γήπεδο στην Πούντα εγκαινιάστηκε το 1912 με τους Πανιώνιους Αγώνες και μπορούσε να φιλοξενήσει στις εξέδρες 7.000 θεατές, διαθέτοντας σύγχρονες για την εποχή εγκαταστάσεις.
Στα χρόνια μετά την Καταστροφή, το γήπεδο αποτέλεσε έδρα αρκετών τουρκικών ομάδων, μέχρι το 2016, όταν και γκρεμίστηκε, ξεριζώνοντας ένα ακόμη κομμάτι ελληνικής ιστορίας στη Μικρά Ασία.
Όταν μπήκαν οι Τούρκοι στη Σμύρνη στις 27 Αυγούστου (9 Σεπτεμβρίου) του 1922, η οικογένεια του Πανιωνίου πλήρωσε βαρύ τίμημα, καθώς 23 αθλητές του έχασαν τη ζωή τους.
Τα ονόματά τους έχουν καταγραφεί, προκειμένου να μην ξεχαστούν ποτέ: Σ. Αβραμίδης, Ν. Αναγνωστόπουλος, Ν. Ανδρεαδάκης, Φ. Ανδρικίδης, Α. Αντωνιάδης. Σ. Αντωνιάδης, Χ. Βεντιρόζος, Δ. Γιαζιτζής, Δ. Γιαννουσάκης, Δ. Δημητρίου, Θ. Δημητρίου, Ν. Θεοδωρίδης, Σ. Θεοδωρίδης, Θ. Ιωαννίδης, Π. Καραμπάτης, Γ. Κωνσταντινίδης, Κ. Μαλκότσης, Κ. Μαρσέλλος, Ν. Νικολαΐδης, Λ. Πουλάκης, Α. Σούρης, Ν. Τσιντσίνης και Μ. Χατζημουράτης.
Η ανασυγκρότηση στην Αθήνα
Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό στην Ελλάδα, ο αθλητισμός δεν ήταν προτεραιότητα των προσφύγων από τη Σμύρνη. Ωστόσο, ο Πανιώνιος αποτέλεσε μια γνώριμη οικογένεια για όσους γλίτωσαν και ο σπουδαίος παράγοντας Δημητρός Δάλλας προσπάθησε να αναγεννήσει τον σύλλογο στην Αθήνα, αναζητώντας τους αθλητές του ανάμεσα στους επιζώντες πρόσφυγες. Ακόμα και Αρμένιοι από τη Σμύρνη εντάχθηκαν το 1922 στον Πανιώνιο, σε μια προσπάθεια να βρεθούν σε ένα οικείο περιβάλλον.
Με πληροφορίες από το panionioshistory.blogspot.com και το βιβλίο «Τα 75 χρόνια του Πανιωνίου» των Χρήστου Σωκρ. Σολομωνίδη και Νίκου Εμμ. Λωρέντη, που εκδόθηκε το 1967.
